To start downloading books

Please sign in or create an account.

Mustafa Omarzai 4 years ago 1,426
تنوع لهجه ها

تنوع لهجه ها

تنوع لهجه ها

مصطفی عمرزی

زبان ملی دری، شبیه تمام زبان ها، تنوع لهجه یی دارد. چنانی که زبان ملی پشتو با لهجه های مختلف، نه فقط معرف فرهنگ هاست، بل تنوع آن، جذابیت هایی ایجاد می کند که در زمان افاده، می توانند تامل برانگیز باشند. 

در لهجه ها غنای زبانی- ادبی به قدری ست که شبیه یک فرهنگ کامل زبان، تعدد دارد. فرهنگ لغات عامیانه ی مرحوم احمد شاملو(کتاب کوچه) در دری معمول در ایران، معرف تنوع و هم غنای لهجه یی ست.

جالب این جاست که در زمینه ی تنوع لهجه یی زبان دری، لغاتی استعمال می شوند که گاه با صورت معمول آن ها در زبان دستوری، تفاوت دارند. مثلاً گُل(اسم و صفت) در تلفظ عامیانه ی دری با اعراب پیش/ ضمه به معنی خاموش کردن نیز استفاده می شود. در این باب، مثال های زیادی وجود دارند که می توان روی آن ها بحث کرد. در زیر، در یک اقتباس، صورت طنزی این افاده را آورده ام که می تواند ذهنیت خواننده را وسعت ببخشد. البته چنین مواردی، با قریحه و ذوق افراد نیز پیوند دارند. کاظم کاظمی در کتاب «همزبانی و بی زبانی» از خلاقیت های اجتماعی دری زبانان ما زیاد آورده که چه گونه برای بعضی مصنوعات خارجی، نامگذاری ها کرده اند. مانند مرکزگرمی، آبجوشی و غیره. در جرگه های ما، همیشه افرادی وجود دارند که فکاهی/ لطیفه تعریف می کنند و اکثراً هرگز شنیده نشده اند.    

«این جا(در قلات غلزی) میان سرور خان گویا و پروفیسور هادی، بحثی پیرامون برتری و بهتری دری ایرانی و دری افغانی آغاز شد. این گفت و گو، خیلی شیرین بود. پروفیسور هادی از مداحان دری ایرانی بود و گویا(سرور خان) زبان مادری خود یعنی دری افغانی را می ستود. 

گفت و گو به طول انجامید. گویا، مدعی بود که دری در اصل، زبان ما افغان هاست و ما در عهد سامانیان در بخارا آن را بنا نهاده ایم و در غزنی به وسیلهء شعرای غزنی، آن را رشد و ارتقاء داده ایم. از رودکی گرفته تا غضایری، عسجدی، اسدی، فیضی، فردوسی، عنصری، سلمان و سنایی، همه از ما بودند. ادبیات دری، عبارت است از سعی و تلاش شعرای مذکور در عرصه های شعر و سخن؛ اما پروفیسور هادی، متوسل به سعدی، حافظ و شعرای متاخر دری زبان بود. 

سرور خان گویا، زبان تکلم ایرانیان را به قدری مورد انتقاد قرار داد که ما- از بس که  خندیدیم- خسته شدیم. سرور خان گویا گفت: ما مردم افغانستان اگر بخواهیم از شما تشکر کنیم، می گوییم «تشکر و سپاس!» مانند ایرانی ها از چرب زبانی کاذب مانند «به جان شما، به سر شما و قربانت شوم»، استفاده نمی کنیم.

سرور خان گویا در بارهء ادبیات جدید دری که در ایران و افغانستان، رواج دارد، گفت: ما افغان ها ادبیات جدی، سنجیده و متعلق به واقعیت های ملموس زنده گی را رشد و ارتقاء بخشیدیم، اما ایرانی ها فقط ادبیات تفریحی را رونق داده اند. 

در پایان که لهجه، موضوع بحث قرار گرفت، سرور خان گویا گفت: ایرانی ها لفظی را که در آخر آن الف و نون باشد، با واو(و) و نون(ن) تلفظ می کنند. یعنی واژهء «همان» را «همون» و «آن» را «اون» تلفظ می کنند. سرور خان با عصبانیت گفت: آقا! آیا «دوکان شما دوکون و زبان شما زبون»، صحیح است؟ همهء حاضرین با صدای بلند، قهقه زدند. (سفرنامهء افغانستان، سید سلیمان ندوی، نشر غلام حسین جهان تیغ، چاپ اول، زاهدان- جمهوری اسلامی ایران، 1382ش)

خاطرات مردم ما از زنده گی در کشور های همسایه در میان خوشی ها و غم ها، وقتی در زمینه ی اشتراکات زبانی بوده باشند، در تاجکستان و ایران هم مملو از مواردی هستند که سعی کردم با یک نمونه ی طنزی نیز تبیین کنم. 

در حالی که هیچ میانه ای با منطق سخیف سه زبانه بودن دری، فارسی و تاجکی نداریم، زیرا در زمینه ی تفاهم، در حد بالای دستور زبان و هم گفت و گو، تاجکستانی ها و ایرانستانی ها را می شناسیم و در تبادل فرهنگی، همه از نشراتی استفاده می کنیم که با الفبای عربی، انتشار یافته اند، اما تنوع لهجه ها به خصوص در قسمت نام ها، حتی دشواری افاده را به وجود می آورد. 

در ایران، به بادنجان رومی یا رومی، گوجه یا گوجه ی فرنگی می گویند. گرچه رومی آن با فرنگی، هم معنایی هایی دارد. همین گونه پشک را گربه و مختصات لهجه یی تاجکستانی نیز مشهور است. در این زمینه، تداخل زبانی را هم باید ملاحظه کرد؛ زیرا بسیاری از آن نام ها ممکن است نه به دلیل تفاوت لهجه ها، بل به اثر رواج کلمات از زبان های دیگر باشد. دری در ایران که دورتر از مرکزیت آن(دو سوی ماوراءالنهر) قرار دارد، از زبان های اقوامی هم متاثر است که در افغانستان و تاجکستان، وجود ندارند. 

در افغانستان، تنوع لهجه یی دری که با زبان های اقوام، عجین شده، گاهی درک آسان را مشکل می سازد. در مناطق مرکزی که زبان دری، از اصالت های فرهنگی قوم محترم هزاره ی ما متاثر شده، تنوعی دارد که اگر از فرهنگ های محلی، استعانت نگیریم، معنی بعضی کلمات آن آسان نیست. در این رابطه، همچنان مقوله ی «گویش» را مطرح می کنند که با مقوله ی لهجه، تفاوت دارد.  

با آن که تعاریف معمولی از لهجه ها وجود دارند و آن ها را انواع آوایی غیر هم آهنگ هم می دانند که با وارد شدن در قاموس اقوام، به دلیل پالایش و سهولت هایی که ساختار های فونیمیک ایجاد می کنند، متغیر می شوند، اما تفاوت های آن ها، به خصوص در زبان دری یا زبان هایی که دو گونه گی کاربُرد دارند(گفتار و نوشتار دستوری و گفتار و نوشتار عامیانه) نیازمند توضیحات بیشتر هستند.

یادآوری:

به خاطر سهولت خواننده ی افغان، اقتباس بالا را کمی تصحیح کرده ام؛ زیرا مترجم آن ایرانستانی/ ایرانی ست. 

Related Articles

له مور او پلار سره د تعامل 35 اداب

له مور او پلار سره د تعامل 35 اداب(1) د هغوۍ په حضور کي موبایل بې ضرورته نه استعمالول(2) د هغوۍ خبرو اوریدلو ته خاموش اوسیدل(3) د هغوۍ نظر پوره اوریدل او منل(4) د هغوۍ د خبرو موافق عمل کول(5) په مجلس کي هغوۍ ته په عاجزۍ سره کتل(6) همیشه د هغوۍ ستاینه کول(7) د خوشالۍ خبري ورسره شریکول(8) هغوۍ له منفي خبرو څخه نه خبرول(9) د هغوۍ دوستان او عزیزان ستای...

احیای اُبُهت

احیای اُبُهت (نیاز به اصلاحات سیاسی) مصطفی عمرزی بعضی هموطنان دلخور استند که چرا به گونه ی کامل، جلو فرهنگ سازی های مغرضانه و ضد افغان ها و پشتون ها گرفته نمی شود؛ اما آنان متوجه نیستند که تمام دشواری ها از طریق فرهنگ سازی، رفع نمی شوند. تا جایی که در جریان کار های من و آن بزرگان ما استند که همیشه و با واکنش های به موقع، نگذاشته اند زهرپاشی مخال...

هغه تېروتنې چې ستاسو د موبایل د خرابېدو لامل کېږي

لیکنه: شکېبا نادري هغه تېروتنې چې ستاسو د موبایل د خرابېدلو لامل کېږي   موبایل د نړېوالو د پرمختګ تر ټولو اسانه لار ده، اوس مهال د نړۍ په هره برخه کې خلک له بېلابېلو ځیرک موبایلونو څخه د خپلو ورځنیو او کاري ستونزو د حل لپاره ګټه اخلي، خو ځینې کسان ډېری وخت داسې کړنې ترسره کوي چې د دوی د موبایل د خرابېدو لامل کېږي. موږ په نننۍ لیکنې کې تاسو ته د...

Recommended Articles

که دا عادتونه خپل کړئ له غربت څخه خلاصېږئ!

لیکنه ـ ریاض مقامزی دا به سمه خبره وي، چې شتمني له قسمت سره تړلې ده؛ خو دا خبره هم هېڅکله غلطه نه ده، چې ستاسو عادات په دې برخه کې رغنده رول لري. که تاسو هر څومره ډېرې پیسې ولرئ؛ مګر پر مصرف، پانګونې او نورو لاروچارو پوه نه شئ ډېر ژر به مو غربت د کور تر دروازو ورسېږئ. یا که ډېر غریب هم یئ؛ مګر دا لارښوونې عملي کړي، نو ډېر امکان شته، چې له غربت څخه...

د حافظې د پیاوړتیا څو لارې

هغه حقیقت چې د عمر په زیاتېدو سره حافظه له منځه ځي، دلیل نه شي کېدای چې ونه شو کولی د له منځه تللو طریقه یې ډېره سسته کړو. څېړنو ښودلې ده چې موږ کولی شو د امکان تر حده حافظه وساتو، اجازه راکړئ دغه عملي لارې وسپړو.  د حافظې د قوي کېدلو څو لارې  ژور فکر وکړئ چې فعاله حافظه مو بهتره شي: فعاله حافظه تقریباً ستاسو د مغز د یادښت کتابچه ده، چېرته چې نوي...

خېټه څنګه کوچنۍ کړو؟

د نارینه او نجونو لپاره تر ټولو بد مرض د خېټې د وازدو ډېرېدل او غټېدل دي چې نه یې یوازې ښکلا ته زیان رسوي، بلکې صحت ته یې هم ستونزې جوړوي. نن درته د خېټې د کوچني کولو داسې طریقې در ښیوو چې د ډېر ورزش ستړیا به هم نه ورسره ګالۍ او په تکلیف به هم ورسره نه شئ. د ورځې پیل د لیمو په جوسو وکړئ، نیم لیمو په یو ګیلاس اوبو کې زبېښل او څښل یې په حجراتو کې...