To start downloading books

Please sign in or create an account.

"پښتو ګرامر "دویمه برخه

"پښتو ګرامر "دویمه برخه

لیکنه ـ ریاض مقامزی

د "پښتو ګرامر" لړۍ، په لومړۍ لیکنه کې تاسو د ګرامر په اړه بعضې مهم مسایل زده کړل. په دې لیکنه کې به د ګرامر اړوند مهم اصطلاحات وپېژنئ. دا لیکنه به له تاسو سره مرسته وکړي، چې زموږ په راتلونکو لیکنو کې له ستونزو سره مخ نه شئ او وکولای شئ ګرامر په سمه توګه زده کړئ.

 

اصطلاحات

د هرې موضوع اړوند ځينې مهم کلیدي کلمات او اصطلاحات وي، چې باید د موضوع تر لوستلو وړاندې پرې پوه شو. ځکه دا داسې اصطلاحات وي، چې د موضوع تر پایه ورسره څو ـ څو ځله مخ کېږو. که یې مفهوم سم درک نه کړو، نو له ستونزو سره مخ کېږو. په ګرامر کې هم داسې اصطلاحات شته، چې ځينې یې په لاندې ډول دي. 

 

فونیم

که څه هم د ګرامر هرې اصطلاح ته ژبپوهانو بېلابېل تعريف وړاندې کړي دي؛ خو زموږ هڅه دا ده، چې دلته تر ټولو ساده او عام فهمه پېژندنه یې وړاندې کړو. د فونیم په برخه کې ویلای شو، د ژبې تر ټولو کوچنی غږيز واحد ته فونیم ویل کېږي. مثلا: 

ـ سوله 

ـ وطن

څه فکر کوئ، چې "سوله، وطن، مینه" فونیمونه دي؟

که ځواب مو "هو" وي، نو غلط پوه شوي یئ. پورتني بېلګې فونیمونه نه دي. بلکې هره یوه بېلګه له څو فونیمونو جوړ ده. یعنې په کلمه کې هر کارېدونکی غږ یو فونیم دی. مثلا:

ـ سوله: له څلورو فونیمونو "س، و، ل، ه" جوړه ده.

ـ وطن watan: وطن له پنځو فونیمونه (غږونو) جوړ دی. تاسو به وایئ، چې دلته خو درې توري "و، ط، ن" دي. هو؛ تاسو سم وایئ هلته درې توري دي خو غږونه پنځه دي دي. که ځير شئ، په "وطن" کې له "و" او "ط" وروسته د "a یا زبر" غږونه شته. که په عربي لیکدود یې ولیکو لا به ډېر پوه شئ. "وَطَن". لا ډېر به یې وشنو "و، َa، ط، َa، ن". وینو چې له پنځو غږونو جوړه کلمه ده.

 

*وضاحت: (په پښتو لیکدود کې د کلمو په منځ کې راتلونکی a غږ نه لیکل کېږي. یا په بله اصطلاح د زبر غږ لپاره کوم شکل نه لرو. لکه، که "وطن" په عربي کې "وَطَن" داسې ولیکو. نو په پښتو کې ددې زبر " َ" لپاره کوم شکل نه لرو. همدا وطن په انګلېسي کې د "watan" په شکل لیکلای شو. وینو چې تر "و" او "ط" وروسته هم د "a" غږونه شته. البته هڅه کوو، چې په دې اړه لا ډېر وضاحت په نورو لیکنو کې ولرو."

اوس تاسو ووایئ، چې لاندې بېلګې له څو فونیمونو "غږونو" جوړ دي؟

ـ سر 

ـ بر

ـ لښکر 

ځواب مو څه دی؟

پورتني لومړنۍ دوه بېلګې "سر، بر" له درېيو ـ درېيو فونیمونو "غږونه" جوړ دي. "سَر، sarاو بَر bar". وروستی مثال (لښکر" له شپږو غږونو جوړ دی. "لَښکَر" له "ل" او "ک" وروسته د زبر " َ a" غږونه شته.

اوس ستاسو خپل ځواب او زموږ شرحه سره مقایسه کړئ.

 

ګرافیم

د ګرامر د مطالعې په وخت کې به ډېر ځله د ګرافیم له اصطلاح سره هم مخ شو؛ نو ښه ده چې په سمه توګه یې وپېژنو. مثلا د "م" غږ لپاره په انګلېسي کې د "m" په څېر ګرافیم (کښل) کېږي، په روسي کې د "м" په څېر او په عربي، اردو، فارسي او پښتو کې د "م" په څېر لیکل کېږي. د لا ډېر وضاحت لپاره، ووایئ چې په لاندې بېلګه کې څو ګرافیمونه وینئ؟

ـ شپږ

ـ لس

ـ یوویشت

په "شپږ" کې درې ګرافیمونه "ش، پ، ږ"، په لس کې دوه "ل، س" او يوويشت کې شپږ  ګرافیمونه "ي، و، و، ي، ش، ت" وینو.

 

فونولوژي

د ګرامر هغه برخه ده، چې د ژبې اړوند ټول فونیمونه (غږونه) څېړي. په دې برخه کې لاندې موضوعات ترڅېړنې لاندې نیول کېږي. 

  • ـ فون
  • ـ فونیم 
  • ـ د غږ ډولونه
  • ـ د ادا کولو ځايونه 
  • ـ د غږ د تولید ډول او ځينې نور مسایل.

 

مورفیم 

د یوې ژبې تر ټولو کوچنی مانیز واحد ته مورفیم ویل کېږي. مثلا: قلم، کتاب، لمر، پر، په او ... 

په دې برخه کې ځینې نورو وضاحتونو ته هم اړتيا شته، چې پر خپل وخت به پرې مفصلې خبرې وشي. 

 

مورفولوژي

د ژبې اړوند ټول مورفیمونه او د مورفیم اړوند مسایل تر څېړنې لاندې نیسي. مهم موضوعات یې عبارت دي له:

  • مورفیم
  • الومورف 
  • د مورفیم ډولونه او ...
  •  

 

د ګرامر اړوند ګڼ شمېر نورې کلمې هم شته، چې باید پرې پوه شو. خو زموږ هڅه دا ده، چې هر مفهموم او اصطلاح په مناسب وخت کې شرحه کړو؛ نو د لیکنې او موضوع مطابق به د نورو اړينو مفاهمو او اصطلاحګانو شرحې پخپل وخت کې ولرو.

 

که ددې لړۍ لومړۍ لیکنه مو نه وي لوستې، کولای شئ پر لاندې کرښه ګوته کېکاږئ او ولولئ!

پښتو ګرامر "لومړۍ برخه"

Related Articles

تنقید بی عارضه

تنقید بی عارضه مصطفی عمرزی ما از گفت و گو های خود، خاطرات ناخوش نیز داریم. یک دلیل آن، عوارضی هستند که هنگام نفی یا رد موضع طرف مقابل، ارائه می شوند. تاثیرات روانی این تقابل که گاه به خشونت هم کشانده می شوند، تبعات می یابند و اگر جلو آن ها گرفته نشود، به یک فرهنگ بد رویارویی مبدل می شوند.  من با بیش از 15 سال کار فرهنگی، متوجه شده ام که اگر هنگا...

د طبي تشخیص تاریخچه

طبي تشخیص تاریخچه د طبي تشخیص تاریخچه د لومړي ځل لپاره په لرغوني مصر کې د امهوتب په دوران کې او په یونان کې د هایپوکراټ په دور کې په ډېرۍ تیزۍ او چټکۍ سره رامنځته شوه.تشخیص ته رسېدل په تیوریګانو ولاړ وو او دا ټولې تیوریانې په شلمه پېړۍ کې ولیکل شوې. لرغونی مصر: یو مصري طبي کتاب چې د امهوتب په واسطه لیکل شوی او د Edwin smith papyrus په نوم یادېږي او...

ولې سره زر د نارینه وو لپاره حرام دي؟

لېکنه: شکېبا نادري، ولې سره زر د نارینه وو لپاره حرام دي؟ موږ ټول په دې پوهېږو چې د ښځینه وو سینګار او د ښکلا وسایل ډېر خوښېږي، تل غواړي له هغه څه نه ګټه واخلي چې د دوی د ښایست لامل کېږي، چې یو له دغو وسایلو څخه سره زر دي.  د ښځینه وو ترڅنګه ځینې داسې نارینه هم شته چې سره زر یې خوښېږي، غواړي چې له کوژدې وروسته د سرو زرو چله پر ګوته کړي یا د سرو ز...

Recommended Articles

که مو ویښتان تویږي دا درې خواړه وخورئ

مهمه نه ده چې ويښتان مو اوږده، لنډ، صاف یا ګالګووتي او یا په هر شکل چې وي خو د ویښتانو تویدل یو داسې افت دی چې په ټولو راتللی شي. یوازېنۍ د خلاصون لاره ترې همدا ده چې اندیښنه کمه او کار ډیر وکړو. د ویښتانو تویدلو تر ټولو ستر او عام لاملونه اندیښنه، په بدن کې د ویښتانو پورې اړوند ویټامینونو کمښت، هورمونيکي ستونزې، بې کیفیته شامپو او نورو تولیداتو ک...

په ځوانۍ کې د ويښتانو سپينېدل او درملنه

د ويښتانو سپينېدل اکثراً د زړښت معنا ورکوي نو ځکه خو انسان د خواشينۍ احساس کوي؛ مګر دا لا ډېره خواشينوونکې وي، چې په ځوانۍ کې مو ويښتان سپين شي. په طبیعي توګه د سپين پوستو ويښتان نسبت تورپوستو ته ژر سپینېږي. معمولاً په سپين پوستو کې د ويښتانو سپينېدل د ژوند د څلورمې لسیزې په لومړيو کې پيلېږي، مګر په نورو نژادونو کې دا حالت د څلورمې لسیزې په وروستيو...

خرمهره؛ تاسو یې په اړه څومره پوهېږئ!؟

 لیکوال: لطیف یاد په پخوانیو وختونو کې به خرو ته اوربشې ورکول کیدلې، چې ددغو اوربشو د خوړلو په پایله کې به تر څو کلونو وروسته د خرو د ژبې لاندې  وینه ټینګه  او غلیظه شوه او د یوه مرغېړي (غُدې) بڼه به یې ونیوله. وروسته به یې دغه مرغېړي (غُده) د خرو د ژبې د لاندینۍ برخې نه  د جراحي عملیاتو (آپریشن) په تر سره کولو وویستله او په جوشو شیدو (پیو) کې به...