د "لیک لوست" زده کړې نړېواله ورځ
لیکنه ـ ریاض مقامزی
په نړۍ کې مختلفې ورځې ددې لپاره نمانځل کېږي، چې په یادو برخو کې د لاسته راوړنو یادونه وشي او هم یې د ننګونو او ستونزو په اړه غور وشي. د سواد نړېواله ورځ هم هر کال په ياده برخه کې د پرمختګونو او ننګونو په اړه د فکر لپاره نمانځل کېږي. تاسو به په دې لیکنه کې د یادې ورځې په اړه لا ډېر پوه شئ.
سواد څه ته وايي؟
دا کلمه تقریبا د "لیک لوست" معادل ده؛ خو ځینې مهمې نقطې شته، چې باید پام ورته وشي. په پخواني مفهوم سره "باسواد" هغه کس ته ویل کېده، چې لیک او لوست به یې زده و؛ مګر په نوي مفهوم سره "باسواده یا لوستی" هغو اشخاصو ته ویل کېږي، چې د لیک او لوست ترڅنګ د تحلیل، پیغام رسولو او تفکر وړتياوې ولري. یعنې په اوس وخت کې ددې کلمې معنا ډېره پراختیا موندلې ده.
مګر په وروسته پاتې هېوادونو کې اوس هم د "سواد" مفهوم د "لیک او لوست" تر زده کړې محدود پاتې شوی. دا ځکه چې درېیمه درجه هېوادونه نه دي توانېدلي د خپلو وګړو د پوهې کچه لوړه کړي. په داسې حال کې چې په پرمختللو هېوادونو کې د سواد کچه ډېره لوړه شوې ده.
لنډه تاریخچه
دې ورځې ته په انګلېسي ژبه کې "International Literacy Day" وايي. د سيپټمبر ۸ په ټوله نړۍ کې د "سواد نړېوالې ورځې" په نوم نمانځل کېږي.
یونسکو په خپله څوارلسمه غونډه کې (د "۱۹۶۶" زیږدیز کال د اکټوبر په شپږويشتمه نېټه) پرېکړه وکړه، چې د سيپټمبر اتمه به د "سواد" نړېواله ورځ وي. ددې پرېکړې دلیل دا و، چې خلک د زده کړو پر ارزښت پوه شي او د "بې سوادۍ" پر وړانې مبارزه وکړي.
دا ورځ د یو ځانګړي شعار سره نمانځل کېږي. له "۲۰۱۳" میلادي کال څخه وروسته یې ځينې پیغامونه په دې ډول وو:
د یوویشتمې پېړۍ لپاره سواد، سواد او پایداره پراختیا، سواد او پایداره ټولنې، سواد او د وړتياوو پراختیا، همدارنګه په "۲۰۲۰م" کال کې د "د کرونا په بحران کې د سواد زده کړه او ..." شعار سره ورځ ونمانځل شوه.
باید څه وکړو؟
د رسمي ارقامو له مخې په ټول افغانستان کې له پنځو میلیونو ډېر ماشومان له زده کړو بې برخې/محروم دي. په دې برخه کې د نجونو کچه نسبت هلکانو ته ډېره ده. حال دا چې د اسلام مبارک دين په "ښځه او نر" دواړو تعلیم فرض بللی. نو موږ باید هڅه وکړو، د خپلو کورنیو غړو ته د زده کړو زمینه برابره کړو. په ځانګړې توګه خپلو خویندو ته باید ډېره توجه وکړو.
دا ځکه چې د یوه نارینه په تعلیم سره ممکن یو نارینه لوستی شي؛ مګر د یوې مېرمنې په باسواده کېدو سره نږدې ټوله کورنۍ باسواده کېږي. په دې معنا چې مېرمنې تر نارینه وو ډېر په کور کې پاتې کېږي. په دې توګه هغوی د کورنۍ له ماشومانو سره د لیک او لوست په زده کړه کې ډېره مرسته کولای شي او ماشومانو ته ډېر ګټور ثابتېږي