To start downloading books

Please sign in or create an account.

د سرېلانکا نړېدونکی اقتصاد؛ غریبو هېوادونو ته یو درس

د سرېلانکا نړېدونکی اقتصاد؛ غریبو هېوادونو ته یو درس

د سرېلانکا نړېدونکی اقتصاد؛ غریبو هېوادونو ته یو درس

 عبدالوافي نایبزی 

د سرېلانکا په اړه څومره پوهېږئ؟

تاسې که د نړۍ نقشه راواخلئ او ورته ځیر شئ، نو سرېلانکا د هند سمندرگي په منځ کې یو پروت ټاپو دی، چې په نږدې گاونډ کې ورسره له هنوستان پرته بل هېواد نه‌شته دی. سرېلانکا په ۱۹۴۸ز کې له انگستان څخه خپلواکي واخیسته، د مذهب له اړخه په‌کې۷۰سلنه بوداپرست، ۱۲.۶ سلنه هندوان، ۹.۷سلنه مسلمانان او ۶.۲ سلنه کاتولیکان دي. د دې کوچني هېواد د ۲۲مېلیونه نفوس له منځه ۸۱.۵ سلنه نفوس کلیوالي او ۱۸.۵ سلنه نفوس ښاري دی. سرېلانکا د پراخو شنو سیمو، لوړو غرونو، چای کښت او ښکلیو معبدونو لرلو له‌امله په نړۍ کې شهرت لري، سرېلانکا نورې نړۍ ته چای، کافي، رخت، ربړ او کوپره/ناریال صادروي او په‌دې وروستیو کې د نړۍ د سیلانیانو پام هم وراوښتی‌وو، چې دې هېواد ترې ښه عاید هم درلود. 

کیسه له کومه ځایه خرابه شوه؟

په ۱۹۴۸ز کې له خپلواکۍ اخیستو تر ۲۰۱۹ز پورې هېڅ خبره نه‌وه، خو په ۲۰۱۹ز کې د سرېلانکا اقتصادي کړکېچ د خپل تاریخ تر ټولو بدې مرحلې ته ورسېد، د دې اقتصادي کړکېچ لاملونه په سرېلانکا کې لوړ انفلاسیون، د ارزي زېرمو کمېدل، د طبي توکو واردېدل کمېدل او تر څنگ يې د ژوندانه د لومړنیو توکو د نرخونو لوړوالی په گوته شوی‌دی. تاسې ته به جالبه وي، چې د سرېلانکا حکومت د خپل هېواد د اقتصادي سقوط لاملونه کرونا او د ۲۰۱۹ز کال بمي چاودنې په گوته کوي، وايې د کرونا له کبله يې ټورېزم په ټپه ودرېد، چې د حکومت لوړ عاید یې له سیاحت یا ټورېزم څخه وو او په ۲۰۱۹ز کې د سرېلانکا هېواد په څو کلیساو باندې بمي بريدونه وشول، چې په پایله کې يې ۲۶۹ ملگي وگړي او ۸ بریدگر ووژل شول او له ۵۰۰ څخه ډېر ټپیان شول، خو د اقتصادپوهانو په اند د سرېلانکا حکومت له لوري د مالیاتو یو ناڅاپي کمول، د ډېرو پيسو چاپول او اداري فساد بیا د اقتصادي کړکېچ ستر لاملونه دي، چې د کرونا وبا او د ۲۰۱۹ز بمي برېدونو دا حالات لا پسې کړکېچن کړل. د کرونا له‌کبله په سرېلانکا کې ټورېزم ۷۲ سلنه، نړیواله سوداگري ۱۰ سلنه، له خارج څخه د پیسو راتلل ۷ سلنه او د بېرونۍ پانگونې څخه ورته نقدي عاید ۴۲ سلنه کم شوی‌وو. 

اوسني حالات څه ډول دي؟ 

لومړي وزیر يې تازه څرگندونو کې ویلي دي، چې حکومت يې اړ دی، چې د مامورینو د تنخوا ورکولو له‌پاره نورې پیسې چاپ کړي، خو اقتصادپوهانو يې په دې اند دي، چې انفلاسیون لا وار د مخه ۳۰سلنه وو، خو که نورې پیسې چاپ شي، نو انفلاسیون به ورسره ۴۰سلنو ته ورسېږي او قیمتي به لا پسې زور واخلي، چې دا په کُل کې د هېواد پر اقتصاد یو بل گذار دی. د ۲۰۱۹ز په پای کې د سرېلانکا ارزي ذخیره ۷.۶ مېلیارده ډالر وه، د ۲۰۲۰ز په مارچ کې ۱.۹ مېلیاردو ته راښکته شوه خو اوس‌مهال ورسره یوازې او یوازې ۵۰مېلیونه ډالر د ارزي شتمنۍ (پشتوانې) په توگه پاتې دي. او دا معلومه خبره ده، چې څومره د یو هېواد ارزي شتمنۍ Currency Exchange Reserves کمېږي، نو هومره به یې ورسره واردات کمېږي او په نړیوال بازار کې به ورسره د هېوادونو راکړه-ورکړه لږه وي. 

که څه هم د سرېلانکا حکومت ډېره هڅه وکړه، چې له هېواد د ډالر د وتلو مخ‌نېوی وکړي، او په‌دې اړه د وارداتو په اړه يې خپله لنډمهاله پاليسي داسې بدله کړه، چې د قیمتي توکو Luxury goods په واردولو يې بندېز ولگوو،  د کېمياوي سرو واردول یې بند کړل (سرېلانکا هر کال د ۷۰۰مېلیونو ډالرو سره واردوله)، او په غذايي توکو کې يې د «زرچوپې» پر وارداتو هم بندیز وضع کړ (هر کال يې کابو د ۷ مېلیونو ډالرو زرچوپه واردوله)؛ خو د اقتصادپوهانو په اند دا یې ځکه حل‌لاره نه‌وه، چې دا ټول تدابیر لنډمهاله دي او سرېلانکا یو اوږدمهاله اغېزمنې اقتصادي پالېسۍ ته اړتیا لري، چې له دې نړوونکو اقتصادي ستونزو څخه راوځي. 

د مرستو په اړه څه پلان دی؟

سرېلانکا اوس‌مهال ۵۱مېلیارده ډالر له نړۍ پوروړې ده. سږ کال باید ۷ مېلیارده بېرونی پور ادا کړي، همدارنگه هر کال باید همدومره پور تادیه کړي، تر څو قرض يې صفر شي، په هم‌دې خاطر يې د پیسو له نړیوال صندوق یا IMF څخه سږ ۳ مېلیارده ډالر د بېړني پور په توگه غوښتې دي. خو د پیسو نړیوال صندوق ورته ویلي، چې د دې پور غوښتنې د شرایطو پوره کولو له‌پاره اړ یاست، چې ټکس (مالیه) او هم‌دارنگه پر قرض سود لوړ کړئ. 

هم‌دارنگه نړیوال بانک ورسره ژمنه کړې‌ده، چې ۶۰۰مېلیونه ډالر پور به ورکوي. هندوستان بیا د څه کم ۲مېلیاردو ډالرو د پور ورکړې ژمنه کړې‌ده او تر څنگ يې سرېلانکا ته ۶۵زره ټنه سره او ۴۰۰زره ټنه تېل هم ورلېږي. تر څنگ يې د G7 غړیو هېوادونو (کاناډا، فرانسه، جرمني، ایټالیا، جاپان، انگلستان او امریکا) ویلی‌دي، چې دوی به د سریلانکا په پور باندې د سود د معافیت په اړه غور وکړي. 

تازه راپورونه ښيئ، چې حکومت يې ټول دولتي مامورین رخصت کړي‌دي، چې له کور څخه کار وکړي، په ټول هېواد کې تېل نه‌شته دی، محدود د تېلو پمپونه خلاص دي، چې وار پرې نه‌شته دی، د سرېلانکا مشهورې ورځ‌پاڼې Daily Mirror تازه لیکلي وو، چې په ټول هېواد کې ۱۱۰۰ ټنه پطرول او ۷۵۰۰ټنه ډيزل شتون لري، چې د هېواد د تېلو د یو ورځ خرڅ هم نه‌پوره کوي.

Related Articles

ملک محمد عمر اُتمانخېل

د جرګو او مرکو . دستار او درسترجوان . حجرې او ډبې . درس تدريس او سېاست نابغه ملک محمد عمر خان اتمانجېل په کال ۱۸۷۶ کښې د ملک حمېد الله خان اتمانجېل کره په تارېخي کلي سوال قلعه کښې سترګې وغړولې. په اتمانخیل کښى شموزي وو او په شموزي کښى عمر خيل وو او په عمر خيل کښى سيد علي خيل وو چي سيد علي خيل کښى بيه سليمانخيل وو. په اغه وخت او دور کښې زدکړه کول ډي...

نړیوالې مرستې؛ د ژوندي پاتې‌کېدنې هیله که اوږدمهاله زهر؟!

مخکې له‌دې چې د نړیوال مرستو په گټو او زیانونو بحث وکړو، ښه به وي، چې د خپل هېواد، افغانستان د تېرو شلو کالونو مرستو ته یو ځغلنده نظر وکړو، په تېرو شلو کالونو کې د نړیوالو بې‌سارو مرستو څه وکړل؟ د ارقامو پر بنسټ له ۲۰۰۱ز څخه تر ۲۰۲۰ز پورې د امریکا متحده ایالتونو د غیرِنظامي مرستو رقم له ۱۵۰مېلیارده ډالرو څخه اوړي، یانې یو نېم‌زر مېلیونه ډالر، چې یو...

د مور د شيدو روغتيايي ګټې

که څه هم د مور د شيدو ګټې هر چاته ښکاره او معلوم دي، مګر بیا هم باید پر ځينو اړینو موضوعاتو پوه شئ. ماشوم ته له زېږېدنې وروسته چې کوم لومړني خواړه ورکول کېږي، هغه شیدې دي، نو ځکه خو یې پر ارزښت او اړتیا ډېرې خبرې کېدای شي. د روغتيا نړېوال سازمان د توصيې پر اساس ماشوم ته باید لومړی شپږ مياشتې یوازې د مور شيدې ورکړل شي او وروسته له یادې مودې کولای شئ...

Recommended Articles

څنګه کولای شو ښه شخصيت ولرو؟

 په دې لیکنه کې به تاسو هغه لارښوونې ولولئ، چې تاسو ځانګړي کوي او خلک به مو شخصيت ته درناوی لري.   خپل ظاهر ته ارزښت ورکړئ د هرې اړیکې په شروع کې ظاهري شکل خورا اړین فکټور ګڼل کېږي. په هاروارډ پوهنتون کې ترسره شوې څېړنه ښيي، چې انسانان ظاهر ته په کتو په لومړۍ ليدنه کې د مقابل لوري په اړه له ۳ نه تر ۷ ثانيو پورې  قضاوت کوي.  ددې لپاره چې ځانګړي و ا...

د وينا پر مهال د وېرې او فشار ختمول

لیکنه ـ ریاض مقامزی دا چې موږ انسانان ټولنيز ژوند لرو، نو اړ یو چې د خپلو اړتياوو او مفکورو د وضاحت لپاره وغږېږو. خبرې کول زموږ د ژوند په هره برخه کې لیدل کېږي. په کور، کلي، دکان، ښار، مکتب، ښوونځي او ګڼو نورو ځايونو کې موږ خبرې کوو او خپل پپغام نورو ته رسوو.   ځينې خلک بیا د خبرو او وينا پر مهال تر وېرې او فشار لاندې وي. نه شي کولای خپل پيغام او...

خرمهره؛ تاسو یې په اړه څومره پوهېږئ!؟

 لیکوال: لطیف یاد په پخوانیو وختونو کې به خرو ته اوربشې ورکول کیدلې، چې ددغو اوربشو د خوړلو په پایله کې به تر څو کلونو وروسته د خرو د ژبې لاندې  وینه ټینګه  او غلیظه شوه او د یوه مرغېړي (غُدې) بڼه به یې ونیوله. وروسته به یې دغه مرغېړي (غُده) د خرو د ژبې د لاندینۍ برخې نه  د جراحي عملیاتو (آپریشن) په تر سره کولو وویستله او په جوشو شیدو (پیو) کې به...