To start downloading books

Please sign in or create an account.

د یوناني ژبې په اړه لا ډېر پوه شئ!

د یوناني ژبې په اړه لا ډېر پوه شئ!

یوناني ژبه په یونان، قبرص، اناتولیا، بالکان، د تور سمندر د سمندرغاړو په ځینو سیمو کې، ختیځې مدیترانې او د ایټالیا په سوېل کې ویل کیږي. په عصري یوناني کې یې نوم (Ελληνικά)، په روماني شوو تورو (Elliniká) او پخوانۍ یونانۍ کې (Ἑλληνική) لیکل کیږي. د ایندو اروپایي ژبو د کورنۍ یوه مستقله څانګه ده. تر هرې بلې ایندو اروپایي په اوسمهال کې ژوندۍ ژبې څخه زړه مستند شوې ژبه ګڼل کیږي. تر ټولو لږ نه لږ زاړه موندل شوي مستند یې ۳۵۰۰ کاله زاړه دي. د تاریخ په ډېره لویه برخه کې یې د لیکلو لپاره توري یوناني توري وو خو تر دې مخکې په فنیقي خط (Phoenician script) لیکل کیده. 

 په عیسوۍ او لویدیځې نړۍ کې یوناني ژبې اړین رول او تر ټولو غوره ځای لرلای لکه په پخوانیو یوناني ادبیاتو کې د (Iliad and Odyssey) په نومونو حماسي شعرونه. له دې پرته په یوناۍ ژبه کې د لوېدیځوالو لپاره د ستور پېژندنې، ریاضي، منطق، د لویدیځې فلسفې  (افلاطوني دیالوګ او ارسطو) پوهه پرته وه. همداسې د انجیل دوېمه برخه (New Testament) هم په یوناني لیکل شوی. د انجیل دوېمه برخه چې په کومه یوناني لیکل شوې الکسندري لهجه یا (Koiné Greek) نوم هم ورته اخلي. د روم لیکل شوي متنونه او دودونه له یوناني لیکل شوو متنونو او دودونو سره کلاسیک ډیسیپلین جوړوي. 

 په قدیم کې یوناني ژبه د (lingua franca) ژبې په توګه کارېده په دې مانا چې هغو خلکو به له نورو قومونو سره پرې افهام او تفهیم کوه د کومو به چې په ژبه نه پوهیدل لکه اوس وخت کې انګریزي. له نورو سره د افهام او تفهیم لپاره د لویدیځې اسیا او مدیترانې خلکو زده کړې وه. ممکن بیزانتین امپراتورۍ هم د خپلې رسمي ژبې په توګه کارولي وي. په اوس وخت کې یوازې د یونان او قبرص رسمي ژبه ده خو په ۷ نورو هیوادونو کې د لږکیو ژبه ګڼل کیږي. همداسې د اروپایي اتحادیې په ۲۴ رسمي ژبو کې یوه یوناني ژبه ده. په ټول یونان، قبرص، ترکیه، البانیا او ځینو نورو سیمو کې یې ۱۳.۴ میلیونه خلک د مورنۍ ژبه په توګه وایي. 

 د یوناۍ ژبې کلیمې ډېر وخت په نورو ژبو کې د کلیمو جوړولو لپاره د ریښې په توګه کاریږي. په نړۍ کې لاتیني او یوناني دوه داسې ژبې دي چې د ټولې نړۍ د ساینس قاموس یې جوړ کړی. 

 مخینه
 په بالکان ټاپوزمه کې له زیږیدیز کال څخه تقریبا ۳۰۰۰ کاله وړاندې ویل کیده. تر ټولو زوړ موندل شوی سند یې (Linear B clay tablet) دی، په میسینیا کې موندل شوی، یاد اثار له زیږیدیز کال څخه د ۱۳۵۰ او ۱۴۵۰ کلونو وړاندې ترمنځ زاړه ګڼل شوي. په ایندو اروپایي ژبو کې یوازې اناتولي ژبې چې اوسمهال مړې شوي د یونانۍ ژبې سره برابرې زړې ژبې دي.

 مودې
 Periods
 په دودیزه توګه یوناني ژبه په لاندې یادو شوو مودو وېشل شوې:
 - پروټو یا لومړنۍ یوناي
 Proto-Greek
 کوم مستند یادون نلري خو د یونانۍ ژبې د ټولو ډولونو زیږونکې بلل کیږي. د ژبې دا دوره ممکن هغه وخت پای ته رسېدلې وي کله چې هیلنیکي کډوال د برونز عصر کې د یونان ټاپوزمې ته داخل شول. هیلنیک خپله د یونان خلکو ته هم کاریږي.
 - مایسېني یوناني
 Mycenaean Greek
 په یونان کې د مایسېني تمدن ژبه وه. په (Linear B script on tablets) باندې په لیکل شوې بڼه موندل شوې.
 - پخوانۍ یوناني
 Ancient Greek
 د پخواني یونان په تمدن کې د پخواني او کلاسیک مودو مختلفې لهجې وې. د روم امپراتورۍ په اوږدو کې په پراخه کچه پېژندل شوې وې. په منځنیو پېړیو کې لویدیځې اروپا له پخوانۍ یونانۍ کار اخیستنه پرېښوده خو بیزانتین یې رسما کارونې ته ادامه ورکړه. خو کله چې له بیزانتین امپراتورۍ څخه د عثمانیانو خلافت کانستانتینوپل په اوسمهال کې استانبول کوم چې د بیزانتین مرکز وو ونیوه نو یونانیان اړ شول چې لویدیځې اروپا ته کډوال شي، له دې سره بیا ځلې اروپا د یوناني ژبې کارونه پیل کړه.
 - الکسندري لهجه
 Koine Greek
 کله چې د یونانۍ ژبې دوه لهجې (Ionian and Attic) یو ځای شوې د اتن د لهجې بهیر پیل شوو، د لویدیځې مدیترانې په اوږدو کې د افهام او تفهیم د ژبې په توګه کارېدله. کومې سیمې سکندر یا الکسندر فتح کولې هلته پوځونو او خلکو ویله. له مصر نیولې د هند تر پولو پورې ډېرو خلکو زده کړې وه. روم هم له لاتیني وروسته دوېمه رسمي ژبه یوناني کړه.
 - د منځنیو پېړیو یوناني
 Medieval Greek
 تر پنځلسمې پېړۍ پورې کله چې بیزانتین امپراتوري نسکوره شوه الکسندري لهجې ادامه لرله. له دې وروسته د یونانۍ ژبې مختلفې لهجې او مودو کلیمې کارېدلې.
 - عصري یوناني
 Modern Greek
 عصري یوناني له منځنیو پېړیو ریښه اخیستې او مختلفې لهجې لري.

 دیګلوسیا
 Diglossia
 په وروستیو کې په یونانۍ ژبه کې دیګلوسیا (Diglossia) رامنځته شوه په دې مانا چې د یوې ټولنې خلکو په دوه لهجو خبرې کولې. او دې حالت په یونان کې د یونانۍ ژبې په اړه پوښتنې (Greek language question) رامنځته کړې. په اصل کې د دوه لهجو ترمنځ سیالي وه. یوه عصري خو محلي لهجه دیموتیکي لهجه (Dimotiki) وه او بله کاتاریوسا لهجه (Katharevousa) مانا یې " کره شوې " ده. کاتاریوسا لهجه د ۱۹ پېړۍ په پیل کې جوړه شوه تر څو رسمي چارې پرې ترسره کړل شي. په ۱۹۷۶ کې دیموتیکي لهجه رسمي شوه.

Related Articles

په غربي هیوادونو کې ژوند ستړیا، ستونزې که سکون

په هیواد کې د جمهوریت د سقوط‌ سره سم افغانان په ځانګړې توګه لوستې طبقه د خپل سر او مال د خوندیتوب په پار د هیواد پرېښودلو او په بېګانه ملکونو کې د مهاجر او مسافر په توګه مېشت کېدلو ته مجبورل شول، ځینې یې پاکستان او ایران ته ولاړل،‌ ځینو یې په بحر او ځنګلونو کې خپل ژوند له لاسه ورکړ،‌او له کم شمېر وګړو سره چانس یاري وکړه چې تر امریکا، کاناډا او اروپ...

که جرأت نه لرئ، مه خفه کېږئ! دلته يې لاملونه او حللارې لوستلای شئ

 ژباړه: هدایت الله همت ارواپوهانو له نظره، بې جراتي او پر ځان نه باور له هغو ستونزو دي، چې ځوانان د ماشوم والي له دورې ورسره لاس و ګرېوان کېږي. دوی ته دا حق نه ورکول چې له خپلو حقه حقونو ساتنه وکړي او که کله دوی دا کار کوي نو د کورنۍ د مشرانو له خوا رټل کېږي او د جرات ماده یې په هماغه کوچني والي کې مړه کېږي.   ځينې خلک بیا خپل جرات په هماغه کوچني...

افغانستان، او د تشدد او عدم تشدد مبارزه: اوسنيو شرایطو کې څه کول پکار دي؟

شاه محمود میاخېل د تشدد او عدم تشدد د مبارزې په هکله ډېرې لیکنې شوي دي او د افغانستان په اوسنيو شرایطو کې هم زیاتره افغانان د مبارزې د دواړو ډولونو په اړه ځانګړي نظرونه لري. یو شمېر کسان د تشدد او یو شمېر نور بيا د عدم تشدد پر مبارزه باور لري. د افغانستان د اوسنۍ حاکمې ډلې (طالبانو) پر وړاندې مخالفین هم سره دوه ډلې دي چې یوه ډله یې د تشدد په مبارز...

Recommended Articles

که مو ویښتان تویږي دا درې خواړه وخورئ

مهمه نه ده چې ويښتان مو اوږده، لنډ، صاف یا ګالګووتي او یا په هر شکل چې وي خو د ویښتانو تویدل یو داسې افت دی چې په ټولو راتللی شي. یوازېنۍ د خلاصون لاره ترې همدا ده چې اندیښنه کمه او کار ډیر وکړو. د ویښتانو تویدلو تر ټولو ستر او عام لاملونه اندیښنه، په بدن کې د ویښتانو پورې اړوند ویټامینونو کمښت، هورمونيکي ستونزې، بې کیفیته شامپو او نورو تولیداتو ک...

په ځوانۍ کې د ويښتانو سپينېدل او درملنه

د ويښتانو سپينېدل اکثراً د زړښت معنا ورکوي نو ځکه خو انسان د خواشينۍ احساس کوي؛ مګر دا لا ډېره خواشينوونکې وي، چې په ځوانۍ کې مو ويښتان سپين شي. په طبیعي توګه د سپين پوستو ويښتان نسبت تورپوستو ته ژر سپینېږي. معمولاً په سپين پوستو کې د ويښتانو سپينېدل د ژوند د څلورمې لسیزې په لومړيو کې پيلېږي، مګر په نورو نژادونو کې دا حالت د څلورمې لسیزې په وروستيو...

خرمهره؛ تاسو یې په اړه څومره پوهېږئ!؟

 لیکوال: لطیف یاد په پخوانیو وختونو کې به خرو ته اوربشې ورکول کیدلې، چې ددغو اوربشو د خوړلو په پایله کې به تر څو کلونو وروسته د خرو د ژبې لاندې  وینه ټینګه  او غلیظه شوه او د یوه مرغېړي (غُدې) بڼه به یې ونیوله. وروسته به یې دغه مرغېړي (غُده) د خرو د ژبې د لاندینۍ برخې نه  د جراحي عملیاتو (آپریشن) په تر سره کولو وویستله او په جوشو شیدو (پیو) کې به...